Nieobowiązkowe elementy umowy o pracę to, a więc takie, które można, aczkolwiek nie trzeba, wpisywać do umów zawieranych z pracownikami. Zmiany w Kodeksie pracy z początku 2023 r. istotnie zmieniły treść umów o pracę, wprowadzając m.in. postanowienia na temat pracy zdalnej czy związane z implementacją dyrektywy work-life balance.
Kodeks pracy określa, jakie elementy powinna zawierać umowa o pracę. Należy wskazać jej strony (pracownika i pracodawcę), rodzaj umowy (a więc czy umowa jest na czas nieokreślony, określony lub okres próbny), datę zawarcia umowy i rozpoczęcia pracy, rodzaj pracy powierzanej pracownikowi, miejsca, w których ma on pracę wykonywać, wartość wynagrodzenia (należy wskazać wszystkie składniki wynagrodzenia), wymiar czasu pracy (a więc skalę etatu) oraz inne postanowienia przewidziane w Kodeksie (np. przyczyny zawarcia umowy na czas określony powyżej limitów czy postanowienie o przedłużeniu umowy na czas, urlopy, jeśli strony tak uzgodniły).
Dzięki przewidzianej w Kodeksie pracy swobodzie umów mogą też w umowie o pracę pojawić się inne, nieobowiązkowe (uznaniowe) elementy umowy o pracę, takie jak zapisy dotyczące zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa czy przyznające dodatkowe świadczenia pracownikowi. Niedawno media obiegła informacja, że jedna z najbardziej znanych polskich firm tworzących gry komputerowe wprowadziła tzw. urlop menstruacyjny, a więc urlop, który przysługuje na maksymalnie jeden dzień w miesiącu pracownikom, którzy zgłoszą taką potrzebę. Tutaj warto wspomnieć, że by uniknąć wątpliwości w zakresie niedyskryminowania mężczyzn, taki zapis w umowach wprowadzono dla wielu pracowników, niezależnie od tego, jaka jest ich płeć biologiczna lub jak się definiują.
Nieobowiązkowe elementy umowy o pracę mogą być zatem ukształtowane dowolnie, choć oczywiście muszą być zgodne z ogólnymi regułami dla umów o pracę. Wielokrotnie w prawie pojawiają się też normy semidyspozytywne czyli takie, które wiążą strony, jeśli one same pewnej kwestii nie uregulują. Przykładowo, jeśli strony inaczej nie ustalą przeniesienia praw własności intelektualnej do utworów wykreowanych przez pracownika w związku z pracą, to przeniesienie praw do tych utworów odbywa się w ramach wynagrodzenia. W umowach pojawiają się też zapisy dotyczące przydzielenia samochodu czy sprzętu służbowego, a nawet współpłatności za pewne benefity pracownicze, na przykład wynajem mieszkania.
Przekłada się to na problematykę zmiany takich zapisów lub rezygnacji z nich. Jeśli nie jest możliwe zawarcie aneksu z pracownikiem, w sytuacji, gdy pracodawca chciałby zmienić warunki nieobowiązkowych elementów umowy o pracę musi skorzystać z procedury wypowiedzenia zmieniającego, a to – kiedy nie zostanie zaakceptowane przez pracownika – skutkuje rozwiązaniem z nim umowy po okresie wypowiedzenia.
Zachęcamy do przyjrzenia się zapisom w umowach o pracę zawieranych z pracownikami i ewentualnie rozważenie wprowadzenia nieobowiązkowych elementów. Przywołane przykłady pokazują, że takie elementy mogą, stanowiąc niekiedy niewielki koszt dla pracodawcy, być narzędziem pozyskania wartościowego pracownika, gdy jest on osobą „rozchwytywaną” na rynku pracy.
