1 lipca 2023 r. minęły dwa lata od czasu, gdy w Polsce zaczęła funkcjonować prosta spółka akcyjna. Aktualnie (stan na koniec sierpnia 2023 roku), istnieje w Polsce ponad 1900 podmiotów, które albo są prostą spółką akcyjną (w skrócie: PSA) albo prosta spółka akcyjna jest komplementariuszem spółki komandytowo-akcyjnej lub komandytowej. Prosta spółka akcyjna miała być optymalnym rozwiązaniem dla startupów, ale w praktyce w ciągu ostatnich dwóch lat nadal znacznie chętniej wybierano spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Sam też chętniej sugerowałem klientom wybór spółki z o.o. – sprawdzonej, funkcjonującej efektywnie od wielu lat, posiadającej wnikliwe analizy prawników i sądów, dzięki czemu łatwo znaleźć rozwiązania nawet bardzo skomplikowanych problemów związanych z funkcjonowaniem spółki. A jak wygląda sytuacja teraz?
Prosta spółka akcyjna jest podmiotem nastawionym na elastyczność i stosowanie nowoczesnych rozwiązań (czego przejawem jest choćby możliwość przenoszenia akcji w formie dokumentowej, a więc na przykład z podpisem elektronicznym). Prosta spółka akcyjna może mieć bardzo niski kapitał założycielski (nawet o wartości 1 zł), ale trzeba przyznać, że aktualnie opłacenie kapitału założycielskiego w spółkach z o.o. w kwocie 5000 zł nie jest szczególnym problemem dla przyszłych wspólników. Wraz z inflacją czy skalą działalności spółki znaczenie takiego kapitału założycielskiego w spółce z o.o. nie ma charakteru ochronnego dla kontrahentów spółki. W przypadku prostej spółki akcyjnej całkowicie z tego zrezygnowano, skoro wystarczy symboliczna złotówka, by taką spółkę założyć.
Zaletą prostej spółki akcyjnej jest możliwość wniesienia do spółki swojej pracy lub usług przez akcjonariusza. Wspólnik jednoosobowej (lub tzw. prawie jednoosobowej) spółki z o.o. podlega składkom społecznym i składce zdrowotnej. W prostej spółce akcyjnej tak nie jest w przypadku spółki, której jedynym akcjonariuszem jest osoba fizyczna, za wyjątkiem sytuacji, gdy osoba ta nabyła akcje zobowiązując się do pracy lub świadczenia usług na rzecz spółki. Może to być pewien argument dla osób, które chcą same rozpocząć działalność gospodarczą w formie spółki kapitałowej i nie wiedzą, na którą formę prawną się zdecydować.
Uproszczone przenoszenie akcji ma nie tylko zalety, ale i wady. Zawierając umowę sprzedaży udziałów w spółce z o.o. można określić termin przeniesienia praw do udziałów. Może to być moment podpisania umowy, moment zapłaty lub inny wskazany przez strony. W przypadku prostej spółki akcyjnej samo zawarcie umowy nie oznacza jeszcze, że nabywca stał się akcjonariuszem. Prosta spółka akcyjna musi prowadzić rejestr akcjonariuszy (w praktyce taki rejestr będzie prowadzić notariusz, choć może to być też dom maklerski i Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych). Nowy akcjonariusz uzyskuje prawa korporacyjne dopiero wtedy, gdy do tego rejestru akcjonariuszy zostanie wpisany.
Zaletą prostej spółki akcyjnej jest łatwiejsze wypłacanie z niej pieniędzy, co jest w pełni zrozumiałe, jeśli spojrzy się na cele prostej spółki akcyjnej. Ma to być podmiot, który zarówno zachęca do zainwestowania w niego, jak i do sprawnego dzielenia się korzyściami, jakie wynikają z funkcjonowania tej spółki. Znacznie prościej da się na przykład obniżyć kapitał. Zostało to jednak ograniczone tzw. testem wypłacalności. Wszelkie dywidendy i zaliczki na poczet dywidendy, spłaty z tytułu umorzenia akcji, zapłaty przez spółkę ceny za akcje własne muszą być zaaprobowane przez organ zarządzający spółki, który zobowiązany jest zbadać wpływ takich transakcji na rzecz akcjonariuszy na przyszłe funkcjonowanie spółki. Wypłaty dokonać można tylko wtedy, gdy – w normalnych okolicznościach – nie doprowadzi ona do utraty zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez prostą spółkę akcyjną w terminie 6 miesięcy od dokonania wypłaty.
O tym, za pomocą jakiej formie prawnej prowadzić działalność gospodarczą powinien decydować cel, jaki stawia sobie przedsiębiorca i jak widzi pozyskiwanie kapitału niezbędnego do funkcjonowania i rozwoju. Dotychczasowa praktyka pokazuje, że PSA sprawdza się, gdy spółkę chce założyć grupa osób o podobnych umiejętnościach, np. informatycznych i rozwijać jakieś dobrze skalowalne przedsięwzięcie. PSA może być też znakomitą spółką celową czy skupiać się na realizacji konkretnego projektu. Prosta spółka akcyjna pokazuje swoje walory także, gdy jest elementem grupy kapitałowej, choć z uwagi na stale obecną niepewność co do pewnych obszarów prawnych czy podatkowych nie zachęcałbym, by była spółką dominującą. Dzięki temu, że PSA jest spółką kapitałową, w praktyce nie zdarzają się sytuacje, gdy jej forma prawna stanowi przeszkodę dla zamierzeń inwestycyjnych. Z kolei posiadanie akcji, które mogą mieć nawet dość niską wartość nominalną, pozwala dopasować kapitał zakładowy do potrzeb kolejnych rund inwestycyjnych. Pod tym kątem należy docenić zalety prostej spółki akcyjnej. Niektórzy wskazują też na korzyści związane ze składkami w przypadku jednoosobowych prostych spółek akcyjnych, ale osobiście uważam, że ten parametr nie powinien być kluczowy przy wyborze formy prawnej czyjegoś biznesu.
Prosta spółka akcyjna jako atrakcyjna forma prawna prowadzenia działalności gospodarczej w dużej mierze spełniła więc stawiane przed nią oczekiwania. Jej wprowadzenie do porządku prawnego było kilkukrotnie opóźniane. Przepisy określające to jak ona funkcjonuje mogą osobom niezaznajomionym ze “zwykłymi” spółkami akcyjnymi wydawać się bardziej skomplikowane niż w przypadku spółek z o.o. Niemniej jest to efektywne rozwiązanie, które gdy podmiot i jego wspólnicy chcą aktywnie skupić się na jednym celu lub obszarze działalności, który dostarczać będzie większość dochodów spółki. Dla tak współpracujących akcjonariuszy PSA jest w stanie na bieżąco doceniać ich wkład i dostosować swoją strukturę właścicielską do faktycznego znaczenia danej osoby względem spółki.
