Brak możliwości realizacji zobowiązań / wykonywania umów związane z obecną sytuacją gospodarczą

• Nie jesteś w stanie regulować należności w całości bądź w części?
• Złożyłeś przed wystąpieniem skutków epidemii zamówienie i przyszedł właśnie termin zapłaty?
• Jesteś stroną umowy związanej wymagającej funkcjonującego sprawnie łańcucha dostaw?
• Jesteś najemcą?

Panująca epidemia koronawirusa i jej skutki mogą mieć wpływ na realizację prawie każdego rodzaju zobowiązania. W tym tekście przybliżę Wam jak można bronić swojej sytuacji w tych trudnych czasach i na co zwrócić szczególną uwagę.

Przedsiębiorcy dotknięci są obecnie negatywnymi skutkami utrudnień w obrocie gospodarczym. Zatory płatnicze, ograniczenia administracyjne, czy uzasadniona nieobecność pracowników mają ogromny wpływ na realizację zobowiązań.

W pierwszej kolejności próbujcie porozumieć się z kontrahentem. Zawsze warto rozmawiać. Nie zapominajcie również o mediacjach.

W tych szczególnych okolicznościach przychodzą nam z pomocą w pierwszej kolejności klauzule umowne.

Sprawdź, czy Twoja umowa zawiera postanowienia pozwalające na zmianę sposobu wykonywania zobowiązań lub rozwiązanie umowy w przypadku wystąpienia „siły wyższej”. Jeżeli tak, to należy ustalić swoje możliwości i przygotować się do wykazania, że okoliczności, na które masz się powołać mają bezpośredni lub pośredni wpływ na możliwość wykonania umowy.

Ustal definicję „siły wyższej” (zakres klauzuli) w swojej umowie. Może ona również nie uznawać epidemii za zdarzenie mogące pozwolić na modyfikacje wykonania zobowiązania.

Mówiąc o skutkach wystąpienia siły wyższej, postanowienia umowne przeważnie przewidują, że strony nie będą odpowiedzialne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań wynikających z umowy spowodowane nagłymi zdarzeniami – oznacza to, że w przypadku wystąpienia siły wyższej umowa w dalszym ciągu łączy jej strony, lecz ta strona, która nie wykonała swoich obowiązków wskutek tych zdarzeń, nie będzie musiała płacić kar wskazanych w umowie na rzecz kontrahenta.

Kontrakt może również wskazywać na możliwość wygaśnięcia zobowiązania, rozwiązania lub odstąpienia od umowy w przypadku wystąpienia siły wyższej – w stosunkach gospodarczych takie klauzule są oczywiście bardzo korzystne.

Czego w takim razie możemy oczekiwać? Co możemy uzyskać? Jakimi regulacjami się posługiwać? Poniżej wskazuję przepisy, które znajdą zastosowanie w omawianych kwestiach.

• wstrzymanie płatności
• żądanie zwrotu wpłaconych środków (ich części)
• odstąpienie od umowy
• brak obowiązku zapłaty kar umownych / odszkodowań

Brak możliwości spełnienia świadczeń wzajemnych.

Art. 495 Kodeksu cywilnego wskazuje, że:

• 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
• 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

Brak możliwości spełnienia świadczenia jednostronnego.

Art. 475 § 1 Kodeksu cywilnego wskazuje, że

Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.

Warto wskazać jeszcze, że przepis art. 471 Kodeksu cywilnego wskazuje, że dłużnik nie jest obowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli jest ono następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi.  

Musimy jednak dokonać analizy umowy, ponieważ może ona modyfikować powyższe regulacje.

Jeżeli Twoje umowy nie zawierają postanowień dotyczących „siły wyższej” – nie wszystko przepadło. Polskie prawo cywilne zawiera regulacje dotyczące wpływu szczególnych okoliczności na realizację zobowiązań – art. 357¹ Kodeksu cywilnego.

Hipotezą art. 357¹ Kodeksu cywilnego objęte są tylko zdarzenia nadzwyczajne o charakterze powszechnym, niezależne od woli stron, wykraczające poza typowe ryzyko gospodarcze. Ocena, czy określone okoliczności przez ich wpływ na zobowiązanie umowne mogą być zakwalifikowane jako nadzwyczajna zmiana stosunków, należy każdorazowo do sądu orzekającego. 

Co to oznacza w praktyce?

Brzmienie art. 357¹ Kodeksu cywilnego jednoznacznie wskazuje na to, że wystąpienie nadzwyczajnej zmiany stosunków nie musi oznaczać, iż sąd zaingeruje w stosunek zobowiązaniowy łączący strony. Ustawodawca określił bowiem dalsze przesłanki tej ingerencji, którymi są interesy obu stron oraz zasady współżycia społecznego. Te ogólne klauzule wymagają uzupełnienia konkretną treścią na gruncie poszczególnych stanów faktycznych, podlegających rozważeniu przez sądy.

Przed skorzystaniem z kompetencji przewidzianych w art. 357¹ Kodeksu cywilnego sąd musi rozważyć nie tylko interes powołującego się na nadzwyczajną zmianę stosunków, ale i jego kontrahenta. Rozwinę to zagadnienie w dalszej części tekstu.

Spełnienie przesłanek materialnoprawnych wynikających z art. 357¹ Kodeksu cywilnego uprawnia każdą ze stron stosunku obligacyjnego do wystąpienia do sądu z powództwem przeciwko drugiej stronie o zmianę zobowiązania lub o jego rozwiązanie. Ciężar dowodu zaistnienia wskazanych przesłanek spoczywa na powodzie, który domaga się interwencji sądu polegającej na modyfikacji treści danego stosunku zobowiązaniowego. 

Możemy zatem zwrócić się do sądu po pomoc, ale wymagać to będzie przygotowania do przedstawienia solidnych dowodów.

Wróćmy jeszcze raz do przepisu, który pozwala chronić swoje słuszne interesy.

Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone
z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

COVID-19 i jego skutki jako siła wyższa. Co to takiego – siła wyższa?

Siłą wyższą jest zdarzenie o charakterze zewnętrznym, niemożliwe lub prawie niemożliwe do przewidzenia, którego skutkom nie można było zapobiec.

Zatem możemy zdecydowanie powoływać się  na brak możliwości wykonywania zobowiązań jeżeli te trudności związane są z panującą epidemią. Mamy tu do czynienia z nadzwyczajną zmianą stosunków – obecna sytuacja jest oczywiście nadzwyczajna.

Zgodnie z dominującym poglądem, nadzwyczajna zmiana stosunków musi wystąpić już po powstaniu zobowiązania – po zawarciu umowy. To ważne.

Jeżeli jesteśmy w stanie wykazać, że COVID-19 miał/ma faktyczny i obiektywny wpływ na możliwość realizacji zobowiązań – w taki sposób, że pomimo dołożenia należytej staranności umowy nie można należycie wykonać – to możemy liczyć na pozytywne rozstrzygnięcie.

W przypadku konieczności obrony swoich interesów przed sądem ciężar dowodu – wykazanie, że wystąpiły okoliczności nadzwyczajne – siła wyższa – spoczywa na tym, kto opiera na jej wystąpieniu swoje roszczenie.

Należy zatem pamiętać o zbieraniu dowodów takich jak korespondencja mailowa, dokumenty wskazujące na uzasadnione braki kadrowe, chorobę, kwarantannę, zatory płatnicze, przerwanie dostaw, czy brak możliwości prowadzenia biznesu z uwagi na regulacje i zakazy administracyjne. Oznacza to wszystko, co związane jest panującą epidemią i ma wpływ na nasze przedsiębiorstwo.

Należy wykazać ten związek przyczynowo skutkowy.

Naturalnym wydaje się powoływanie się na siłę wyższą wskazując na skutki COVID-19, ale to nie zwalnia z obowiązków dowodowych. One będą miały kluczowe znaczenie w przypadku sporu sądowego.

Postępowanie sądowe wiąże się z kosztami. Pamiętajmy jednak o możliwości uzyskania zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłat oraz o możliwości skorzystania z pomocy pełnomocnika, którego na uzasadniony wniosek przydzielić może sąd.

Sytuacja jest nadzwyczajna i trudna, ale nie oznacza to, że nie ma możliwości zapewnienia sobie skutecznej ochrony przy znacznych ograniczeniach lub braku warunków do realizacji zobowiązań.

Masz pytania? Wejdź w zakładkę Kontakt i napisz do nas.